PANDEMİ VE DEĞİŞEN ÖZEL EĞİTİM SÜREÇLERİ

2019’un sonlarında Çin’in Wuhan şehrinde ortaya çıkan ve hızla yayılarak tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 günlük hayatımızdan ekonomiye kadar birçok alanı etkilemeye devam etmektedir. Dünyanın birçok yerinde koronovirüs riski nedeniyle alınan tedbirler iletişimi ve etkileşimi azaltarak virüsün yayılmasını azaltmayı hedefler. Mart ayında ilk vakanın görülmesinden, yeni normal kavramına kadar giden Haziran ayına kadar; Türkiye de diğer ülkeler gibi tedbirler almıştır.

PANDEMİNİN ÖZEL EĞİTİME ETKİSİ

Türkiye’de ilk vakanın görülmesinden sonra eğitim ve öğretime ara verilmiştir. Bu dönemde çeşitli uzaktan eğitim araçları ile öğretime geri dönülmüş ve dersler çevrimiçi sistemler üzerinden işlenerek öğretim yılı kapanmıştır.

PANDEMİ KISITLAMALARININ ÇOCUKLARDA YARATTIĞI PSİKOLOJİK SONUÇLAR

Pandemi, fiziksel temasın en aza indirmeyi gerekli kılarak çocuklar dahil her yaş grubunu farklı şekillerde etkilemektedir.

5 YAŞ ve altındaki çocukların ailelerin yanından kalmak istemesi, huzursuz ve huysuz davranması, ürkekleşmesi, karanlık korkusu gibi çeşitli korkuların başlaması ve saldırgan davranışlar sergilemesi bu dönemde karşılaşılan ortak problemler arasındadır. 

6-11 YAŞ DÖNEMİ yani ilkokul çağındaki çocuklarda ise; dikkat dağınıklığı, aşırı kavgacı ya da dalgın olma hali, kabus görme, uyku problemleri, iştahsızlık ya da içine kapanma görülebilmektedir. 

12-18 YAŞ DÖNEMİNDE de benzer şekilde aşırı duygusalık, yalnız olma isteği, kavgacı olma eğilimi, sevdiği şeylerden keyif almama hatta zararlı alışkanlıklara yönelme gibi sorunlar kendini gösterebilmektedir. 

ÖZEL EĞİTİM ve REHABİLİTASYON İHTİYACI OLAN ÇOCUKLAR İÇİN PANDEMİ DÖNEMİ

Karantina dönemi herkes için zorlu olsa da farklı gelişimşel özellikler gösteren ve özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklar, gençler ve onların aileleri için çok daha zorlayıcı bir dönem olmaktadır.

Okulların kapanmasıyla özel eğitime ihtiyaç duyan öğrencilerin eğitim aldığı rehabilitasyon merkezleri de eğitime ara verdi. Okullarda uzaktan eğitime geçilse de dikkatleri dağınık olan, alıcı dil becerileri yetersiz, dikkat eksikliği ve hiperaktivite problemleri bulunan ve ağır zihinsel yetersizliği olan öğrenciler için uzaktan eğitim maalesef gerçekleştirilemiyor. Tüm yük ailelerin üzerine bırakıldı.

Dünya ve ülke genelinde aileler, COVID-19 salgının neden olduğu günlük yaşamdaki değişikliklere yani yeni normallerimize uyum sağlamaya çalışıyor. Farklı gelişim gösteren öğrenci için günlük ve haftalık rutinleri için çok önemlidir. Rutinlerinin bozulması öğrencilerde sorunlu davranışlara ve gelişim süreçlerinde öğrendiği şeyleri unutmalarına yol açıyor.

Özel gereksinimli çocuklara güvende olduklarını hissettirmek ve okul ortamında aldıkları eğitimi en iyi şekilde sürdürmek pek mümkün olmuyor. Ancak çocukların kontrol duygusunu güçlendirmek ve çocuklara iyi oldukları ve durumumuzun daha iyi olacağı telkininde bulunulması gerekiyor.

ÖZEL EĞİTİME İHTİYACI OLAN ÇOCUKLAR İÇİN KORONA DÖNEMİ ÖNERİLERİ

– Dinleyin ve açıklayıcı olun. Çocuklar ailelerin tepkisini takip edecek ve ona göre tepki vereceklerdir. Süreki pandemi hakkında konuşarak salgın ile ilgili haberler dinlemek çocuk üzerinde kaygı oluşturacaktır.

Çocuğunuza sağlıklı olduğunuzu ve sevdiğiniz kişileri güvende tutmak için mümkün olanın eniyisini yapacağınızı söyleyin. Salgını her çocuğun anlamlandırabileceği seviyede anlatmanız gerekiyor.

Farklı gelişim gösteren çocuklar için bunu anlatmanın farklı yönetemleri bulunuyor. Fiziksel mesafeyi korumanın ne demek olduğunu açıklayın. Özel gereksinimli çocuklar mesafeye anlam veremese de fiziksel mesafe öğretimi yapın. Evdeki bireyler soysal mesafeyi gösteren hareketlerle ”fiziksel mesafe” kavramının içini doldurarak iletişime devam edebilir. 

RUTİNLER OLUŞTURUN

Saatlik, haftalık ve günlük rutinler oluşturun ve sürdürün. Düzenli bir programa olmak, denetim ve sakinleşmeye olanak sağlayacaktır. Bu rutinlerle ilgili çocuğunuzu önceden bilgilendirin. Özel gereksinimli öğrenciler için hazırlanan çizelgeleri uygulamaya dikkat edin. Çizelgelerin evde çocuğunuzun görebileceği bir noktada bulundurun. Çizelgeler çocuğunuzun bilgi seviyesine göre yazıyla ya da resimlerle oluşturulabilir. Çocuğunuzun gün içerisinde neyi ne akdar süreyle yapacağını bilmesi önemli. Boş zamanlarda ise sevdiği aktivitelerden seçenekler sunarak seçim yapmasını sağlayın. Telefon veya tablet ile oynayacağı zamanlar da hazırlanan zaman çizelgelerindeyer alsın. Bu çizelgeler ile bu dönemde tüm ailelerin ve özel gereksinimi bulunan çocuğa sahip ailelerin “çocuğum tableti bırakmıyor” sorunu da bir nebze olsun çözecektir. Çocuk tablet ile geçireceği zamanı bileceği için göstereceği yanlış davranışlar da en aza indirgenmiş olacaktır. 

KONUŞUN VE ANLAYACAĞI ŞEKİLDE ANLATIN

Çocukların soruları size rehberlik etsin. Sorularını doğru şekilde cevaplayın, ancak gereksiz ayrıntılar sunmayın. Onlara çok önemli olduğunu düşündüğünüz bilgeleri verin. Çoğu zaman, çocuklar ve gençler endişeleri hakkında konuşmazlar. Çocuklar genellikle gerçeklerden uzak ve kötü durumlarda olduklarını düşünürler bundan dolayı çocuğun gelişimiyle parelel uygun olgular belirtmek korkularını azaltacaktır.

ÖĞRENME ORTAMLARINI KULLANIN

Öğrenme kaynaklarını araştırın ve çocuğunuzun eğitiminden sorumlu kişilerden  bilgi alarak uygun kaynakları belirleyin. Ağır ve çoklu  engeli bulunan, özel eğitim sınıflarında bireysel veya grup eğitimi alan uzaktan eğitim olamayan öğrenciler için öğretmenleri veya terapistleri ile görüşülüp çocuğun bireysel eğitim planına uygun çalışmalar talep edin. Öğretime aile olarak devam etmeye çalışın. Salgın dönemi öz bakım becerilerini öğretmeye çalışın. El yıkama, yüz yıkama, hapşırma veya öksürme ve kişisel hijyene özen gösterme karantina dönemi bittikten sonra bile çok büyük önem teşkil edecektir.

SPOR YAPIN

Özel gereksinimli çocukların da hareket ederek içerisindeki enerjiyi atması gereklidir. Bunu yapmak için de evde bazı alanlar oluşturulabilir. Eğer evinizde bahçe gibi alanlar varsa çocuğunuz bu alanalrda hereket etmesi sağlanabilir. Örn; sandalyeler dizilip birinin altından geçip diğerinin üstünden atlayabilir. Bu sayede çocuk enerjisini atacak ve problem davranışı en aza indirecektir.

PROBLEMLİ DAVRANIŞLARA DİKKAT EDİN

Bazı çocuklar uyuyamama veya konsantre olamama gibi endişeye bağlı belirtiler gösterebilirler. Bununla birlikte bazı çocuklar problemli davranış, şiddetli anksiyete, depresyon gibi daha yoğun tepkiler gösterebilirler. Bu davranışlar çocuklarda parmak emme, yatak ıslatma, uyku sorunları, yeme-içmede problemler, karanlık korkusu, kabuslar, sinirlilik, saldırganlık, ajitasyon, fiziksel çatışmalar gibi kendini gösterebilir. Bu tarz davranışlar özel gereksinimli çocukta pandemi sürecinde çıktıysa ve 2 haftadan daha uzun süredir devam ediyorsa bir uzmana danışılmalıdır. 

STRES VE KAYGILARI ARTMIŞTIR

Salgın döneminde görünmese de engelli bireyler de pandemi koşullarından oldukça etkilenmiştir. Yapabilecekleri sınırlı olduğu için hayatlarını doldurmakta zorlanmaktadır. Karantina sebebiyle kapandığımız evlerde, okuyarak, dinlenerek ve ev içi aktivitelerde oyalanma şansımız var.

Karantina koşullarında engelli bireylerde kaygı artmıştır. Yetişkin yaşta olanların yıllardan beri süregelen alışkanlık ve takıntıları vardır. Şimdi bütün bu düzen bir anda bozulmuştur. Rehabilitasyon merkezi, eğitim süreçleri, aile ziyaretleri, parklar, alışveriş merkezleri onların gittikleri yerlerdi. Bütün bunlardan aynı anda bir kopuş yaşanması ve bu durum adlandırmak da zorlanmaları sebebiyle stres ve kaygıları artmıştır. Birçoğunun uyku düzeni bozulmuştur. Öfke nöbetlerine paralel olarak tik davranışları artmıştır. İştah artışı ve yeme bozuklukları tekrar ortaya çıkmıştır. Bazı aileler fark etmese bile çocuklar depresif duruma gelmişlerdir.

 Kazanılmış birçok davranışın bu dönemde sönmesi olası bir durumdur. 

PANDEMİDE (KORONAVİRÜS DÖNEMİNDE) AİLE ve ÖZEL EĞİTİMLİ ÇOCUKLAR 

Uzaktan öğretim ve evde eğitimin kahramanı anne – babalardır. Ebeveynlerin birbirlerine yardımcı olarak çocuklarının sorumluluklarını paylaşmaları da kendilerine zaman ayırabilmelerini sağlayacaktır. Özel gereksinimli çocukların kaygılarını gidererek sorularına cevap verecek ve güvende olduklarını hissettirecek olanlar ebeveynlerdir. Anneler ne kadar güçlü ise çocuklarının da o kadar güçlü olacağına unutmamalıdır.

 Pandemi Sürecinde Anne Babayı Öneriler 

• Süreç ile ilgili aileler kendilerini bilgilendirilmelidirler. 
• Eğitimin sürekliliği sağlanmalıdır. Eğitim programlarının gün ve saatlerinin belirli olması bir bütün oluşturulması için önemlidir.
• Aileler çocuklarına bir program hazırlamalıdırlar.
• Çocuklar bu dönemde yeteneklerini keşfedecekleri ve öğretmenlerinin önerdiği eğitimleri ebeveynlerinin yardımıyla yapmalıdırlar.

Burada aileler çocuklara baskı uygulamadan belirli sorumluluklar vererek teşvik edici olması adına çocukları ödüllendirilmeleri yararlı olacaktır.

• Özel çocuklar farklı olan alanlara ilgi duyabilmektedir. Bu alanlardan biri de müziktir. Örneğin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bir çocuğun ritme olan yatkınlığının ailesi tarafından fark edilmesi çocuğun gelişimine olumlu katkı sağlayacaktır.
• Ebeveynler çocuklarını ev işlerine dahil ederek çocuklarının günlük yaşam rutinlerinin geliştirilmesi desteklenebilir.
• Psikolojik desteğe ihtiyacı olan ailelerin hem öğretmenler hem de psikologlarla iletişime geçerek gerekli yardımı almaları sağlanmalıdır.
• Ailelerin çocukları için yapacağı ilk şey bilgilenmek olmalıdır.
• Bilgilenmekle anlatılmak istenen; covid-19 hakkında bilgi alarak çocuklara günveli bilgiendirmeyi yapmaktır. Böylece onların salgın hakkındaki düşüncelerini de düzeltme imkanı bulunabilir.
• Ailelerin böyle dönemlerde çocuklarının psikolojik sağlamlığı içinde bilinçli davranmaları gerekir. 
• Çocuğunuza her zaman sizinle konuşabileceğini ve istediği her soruyu size sorabileceğni belirtebilirsiniz. 
• Çocuklarınıza değerli olduklarını hissettirmek de onları rahatlatmak için son derece önemlidir.
• Mümkün olduğunca çocuğunuza sorumluluk ve yeni görevler vererek onun zihinsel gelişimini destekleyebilirsiniz.

 Bu süreçte unutmamanız gereken en önemli faktör ise onları doğru bir model olmaktır.

İzmir Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri arasında yer alan kurumumuz, pandemi sürecinde her açıdan öğrencilerimizi desteklemeyi hedeflemektedir. İzmir’de özel eğitim kalitesini her dönemde üst seviyede tutmayı hedefleyen okulumuz pandemi sürecinde de otizm, disleksi, işitme engelli, fiziksel engelli ve zihinsel engelli bireylere en iyi şekilde yardımcı olmaktadır. 

Yazar

Nihal GÖK