GELİŞİM GERİLİĞİ VE MENTAL RETARDASYON

Zeka geriliği, ortalamanın altındaki zeka işlevi ile birlikte iletişimde, öz bakımda, evdeki yaşamda, sosyal becerilerde vb. çalışma alanında iki veya daha fazla bozukluğun olması anlamındadır.

ZEKA GERİLİĞİNİN NEDENLERİ

Zeka geriliğinin nedeni, oluş zamanın göre ve türüne göre iki şekilde incelenir.

OLUŞ ZAMANINA GÖRE ZEKA GERİLİĞİ

Doğum Öncesi; Down sendromu, fenilketonüri, doğum öncesi kötü yetersiz beslenme, bulaşıcı hastalıklar ve zehirlenmeler.

Doğum Sırası; Prematüre doğum, menenjit, doğum sırasında kafa travması, geç doğum

Doğum Sonrası oluşan Kafa travmaları, kurşun zehirlenmeleri, çocuk istismarı ve ihmalleri

TÜRÜNE GÖRE ZEKA GERİLİĞİ

Biyolojik ve tıbbı nedenler; Kromozom anormallikleri, beyne oksijen gitmemesi, gebelik bozuklukları

Psiko-sosyal Dezavantajları; Sosyal, davranışsal, eğitsel etmenler

ZEKA GERİLİĞİNE NEDEN OLAN BOZUKLUKLAR

Hidrosefali; Ender bir durum olan hidrosefali beynin içinde ve çevresinde sıvı toplanmasıyla oluşur.

Mikrosefali; Gelişim kusurlarına bağlı olarak baş çevresinin yaşıtlarına göre daha küçük olma nedenidir.Daha çok  aynı aileye sahip bireylerde mikrosefali görülür için kalıtsal etmenler etkilidir. Bıngıldaklar 6 aydan daha önce kapanır. Kafanın küçük kalışı beynin gelişimini etkiler, tedavi edilmezse zihinsel engellilik yaratır. 

Edwards Sendromu; Genel olarak 5000 doğumda bir görülen bu sendrom  nedeni ileri derecede zeka geriliği yapmasıdır. Çocuklar genellikle; düşük kiloda olurlar, çeneleri ufaktır ve kulaklar normalden daha aşağıdadır.

Frajil X Sendromu; Genel olarak 1000 canlı doğumda bir görülmektedir. Erkeklerde hafif veya orta derece zeka geriliği yapar. Kızlarda ise genellikle hafif zeka geriliği yapmaktadır. Bazen de zeka geriliği görülemeyebilmektedir.

Fenilketonüri; Fenialin enzimin eksikliğinden meydana gelir. Erken dönemde tedaviye başlanılamazsa çok ağır derecede zeka geriliğine neden olur. Büyük çocuklarda aşırı hareketlilik, kendine zarar verme, sallanma, otistik davranışlar ve şizofreniye bağlı semptomlar görülebilir.

Kretenizm;  Gebelikte annenin troid bezinin iyi çalışmaması sonucunda, bebeğin anne karnında gelişimi sağlıklı olmaz. Eğer troid hormonu büyük oranda azalmışsa kretenizmle sonuçlanır. Gelişim geriliği, iskelet anomalileri, işitme ve nörolojik bozukluklarla karakterize bir hastalıktır.

Kan Uyuşmazlığı; Rh(-) kan grubundan anne ile, Rh(+)  kan grubundan babanın evlenmesi ile, fetüsün kan grubunun Rh(+) olduğu durumda ortaya çıkar. Anne kanıyla beslenen fetüsün kan grubu Rh(+)olduğundan, anne kanıyla uyuşmazlık çıkar. Bu uyuşmazlık birçok gelişim bozukluğuna yol açar. Zeka geriliğine de sebep olur. 

Cerebral Plasy (Serebral Palsi); Beyin felci, her çocukta farklı şekilde görülebilir. Vücut hareketlerini ve kasların uyumlu kullanımını etkiler. Zeka geriliğine sebep olur.

ZEKA GERİĞİNİN SINIFLANDIRILMASI VE ZEKA GERİLİĞİNİN BELİRTİLERİ

HAFİF DÜZEYDE ZEKA GERİLİĞİ

Normale çok yakın zihinsel yetersizlik çok hafif olduğu için ayırt etmek zordur. Ancak genellikle daha yavaş öğrenme söz konusudur. Meslek seçimi konusunda sınırlı olabilirler. Toplumda bağımsız olarak yaşamlarını sürdürebilirler.  Çoğunlukla kendi günlük ihtiyaçlarını karşılayabilirler. Bağımsız olarak yada minumum rehberlikle çalışabilmekte ve günlük yaşamlarını sürdürebilmektedirler.

ORTA DÜZEYDE ZEKA GERİLİĞİ

Günlük yaşamda gerekli olan basit becerileri kazanabilmektedirler. Günlük ihtiyaçlarını kendi başlarına ya da çok az yardımla yapabilmektedirler. Kolay metinleri okuyabilir, para sayabilir ve kolay bir alışveriş listesiyle alışveriş yapabilmektedirler. Temel akademik becerilerle birlikte, uyumsal davranışlar, öz bakım becerileri ve mesleğe yönelik hazırlığı içeren eğitim programlarına dahil edilmelidirler. Yetişkin yaşamlarında korumalı iş yerlerinde çalışabilirler.

AĞIR DÜZEYDE ZEKA GERİLİĞİ

Motor gerilik ve konuşma-dil problemleri de eşlik etmektedir. Öz bakım becerilerini özel eğitimden sonra yardımsız ve gözetimle yapmayı başarabilirler. Özel eğitimde yaşamlarını kolaylaştırabilecek basit beceriler kazanbilirler. Paranın değerinin farkındadırlar. Ancak nasıl kullanılacağını bilmezler. Uzun yazıları okumakta güçlük çekerler.  Basit  işaretleri ve sözcükleri tanıyabilirler. Özel eğitimde gelişimsel becerilerin ve uyumsal davranışların geliştirilmesine odaklanılmalıdır.

ZEKA GERİLİĞİ TESTİ

Zihinsel işlevlerin düzeyini belirlemek için genellikle zeka testleri kullanılır. Standart ve objektif ölçüm araçlarıdır. Günümüzde çocukların zihinsel düzeyinin belirlenmesinde yaygın olarak kullanılan, güvenilirliği ve geçerliği en yüksek ölçekler STANFORD-BİNET VE WİSC-R ölçekleridir.

EĞİTSEL SINIFLANDIRMA

EĞİTİLEBİLİR ZEKA GERİLİĞİ

Okul çağında akademik çalışmalarda gerilik sergilerler. Akademik açıdan belirli bir seviyeye normal gelişim gösteren çocuklara göre daha ileri yaşlarda ulaşabilmektedirler.

Bu gruba giren çocuklar temel akademik becerilerin yanı sıra günlük yaşam becerilerini de kazanabilirler. Yetişkin olduklarında ilgileri doğrultusunda kendilerini geliştirebilecek bir meslek edinebilirler. Bu gruba yönelik olan özel eğitim programları bu konulara ağırlık vermelidir.

ÖĞRETİLEBİLİR ZEKA GERİLİĞİ

Öğretilebilir zeka geriliği bulunan çocukların eğitim programlarına ağırlık verilmelidir. 

Bu gruba giren çocuklar gelişim çağına geldiklerinde, sosyal uyum becerileri dahilinde evde, yatılı okulda ya da bazı işyerlerinde çalışarak üretime ve kendi geçimlerini sağlayabilirler.

AĞIR VE ÇOK AĞIR ZEKA GERİLİĞİ

Bazı basit öz bakım becerilerini kısmen öğrenebilirler. Ancak yaşamları boyunca sürekli yoğun bakım ile yardıma ihtiyaç duyarlar. 

ZEKA GERİLİĞİ TEDAVİSİ

Zeka geriliğini tanımlanmasını ardından, test ve ölçekler çocuğun zihinsel işlevlerinin düzeyi belirlenmelidir. Psikolojik ve gelişimsel açıdan çocukların güçlü ve zayıf yönleri değerlendirilmelidir. Fiziksel sağlıkları ve yetersizliklerinin nedeni de  araştırılmalıdır. Ayrıca çocuğa uygun bir özel eğitim programı hazırlanmalıdır ve aile ile birlikte uygulanmaya başlanmalıdır. Gerekli görüldüğünde ilaç tedavisi de uygulanmalıdır.

ERKEN TANININ ÖNEMİ

Tanı ne kadar erken konursa, özel eğitime daha önce  başlanmalı ve eğitimde daha üst seviyede yararlanılması sağlanmalıdır.

ALINABİLECEK ÖNLEMLER

• Anne adayı, hamilelik sırasında kontrollerini düzenli olarak yaptırmalıdır.
• Anne adaylarında  bebeklerindeki zeka geriliğine yol açabilecek nedenler konusunda bilgi verilmelidir.
• Doğum, uzman kişiler tarafından yapılmalıdır.
• Bebeklerin aşıları ve sağlık durumları, sürekli ve düzenli bir şekilde izlenmelidir.
• Anne adaylarına akraba evliliklerinin zeka geriliğine neden olabileceği konusunda bilgi verilmelidir.