“ÇOCUĞUM ÇOK HİPERAKTİF! YERİNDE DURMUYOR”
Günümüzde ailelerden en sık duyduğumuz cümlelerden biri “Çocuğum çok hiperaktif, yerinde
durmuyor! “ sözleridir. Peki nedir bu hiperaktivite, hangi çocuklarda görülür? Her hareketli çocuk bu
bozukluğa sahip midir?
Öncelikle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun 3 boyutu vardır. Bunlardan ilki adından da anlaşılacağı üzere dikkat eksikliğidir. Dikkat eksikliği olan çocuklar belirli bir işe odaklanmakta zorlanırlar. Verilen bir görevde uzun süre dikkatlerini sürdürmekte güçlük çekerler. Çabuk sıkılırlar, genellikle başlasalar bile başladıkları işleri yarım bırakma eğilimindelerdir. Karşılarında konuşan birisi olduğunda, öğretmenleri, arkadaşları, ailesi, göz teması kurarak dinlemekte zorlanırlar. Dinlediklerini kısa sürede unutabilirler çünkü dinledikleri konuya odaklanamaz ve detaylara dikkat edemezler.
Bu bozukluğun diğer bir boyutu ise hiperaktivitedir. Hiperaktivitenin en açık özelliği aşırı hareketlilik halidir. Sürekli olarak hareket etme isteği, yerinde duramama, sabit bir pozisyonda uzun süre oturamama bu çocukların en belirgin özelliklerindendir. Bir şekilde oturmayı başarabilseler bile bu hareket etme isteklerini ellerinden, ayaklarından mutlaka çıkarmak isterler. Hiperaktivitesi olan çocukların konuşmaları da diğer çocuklara göre görece hızlıdır. Hatta kendi sözlerini bile zaman zaman keserler, kelimeleri tam bitirmeden yarım söylerler. Cümleleri yarım bırakırlar. Dinleme, konuşma gibi her eylemi hızlı gerçekleştirmek isterler.
Bir diğer durum ise dürtüselliktir. Dürtüsellik bir şey yapmaya dair içten gelen ani bir istek, dürtünün olması durumuna denir. Çocuklar bu durumda kendilerini kontrol edemezler, istedikleri şeyi aniden gerçekleştirmek isterler. Zaman, mekan fark etmeksizin okulda, sokakta, evde her yerde içlerinden gelen isteği anında yapmak isterler. Sabırsızlık, acelecilik gibi özellikleri de beraberinde getiren bu durum sıra bekleyememe gibi davranışları da ortaya çıkarır. Dürtüsellik çoğunlukla hiperaktiviteyle birlikte görülür. Dürtüsel çocuklar aceleci oldukları için sürekli her şeye atlama isteği içindelerdir. Sokakta arkadaşlarıyla oynarken, okulda ders esnasında konuşurken, bir grup aktivitesi gerçekleștirirken beklemeden kendi istedikleri anda atılırlar.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda plan/ program yapamama, düzen sağlayamama, organizasyon becerisinde düșüklük gibi durumlar söz konusudur.
Ayrıca bakınız: Davranış Problemleri yazımız
Peki bu bozukluğun sebebi nedir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun en temel sebeplerinin genetik ve nörobiyolojik kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Kalıtım, beyin yapısındaki farklılıklar Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu belirtilerinin oluşmasında etkilidir.
Tanı ve Tedavi Süreci Nasıl İlerler?
Bozukluğun tanısının konabilmesi için bahsettiğimiz belirtilerden en az 6 tanesinin sürekli ve şiddetli olarak görülüyor olması gerekir. Çoğu çocukta genellikle erken çocukluk döneminde hareketlilik, dikkat dağınıklığı gibi durumlar görülmektedir fakat bunlar tek başına tanı için yeterli değildir. Bu durumun sürekli ve şiddetli sürmesi, belirtilerin birlikte görülmesi önem arz etmektedir.
Tanı öncesi değerlendirmede psikologlar tarafından kurumumuzda da uygulanan dikkat testleri kullanılır ve çocuk-aile görüşmeleri yapılır. Değerlendirme sonrasında bozukluğun kriterleri karşılanıyorsa tanı, bir çocuk psikiyatristi tarafından konulur ve tedaviye başlanır. Tedavi, ilaç ve psikolojik tedavi olmak üzere iki koldan ilerler. Çocuk psikiyatristi tarafından yazılan ilaçlar belirtileri azaltmayı hedeflemektedir. Bunun yanında psikolog ve uzmanlar tarafından gerçekleştirilen ebeveyn eğitimleri, çocuk görüşmeleri, davranış değiştirme ve düzen oluşturmaya dair uygulamalar tedavinin önemli bir parçası olarak gelişimi sağlar.
Aileler Ne Yapabilir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuğumuz için yapabileceğimiz bazı küçük kolaylaștırmalar vardır. Öncelikle bahsettiğimiz gibi bu tanıyı almış olan çocuklar bir düzen sağlamakta zorlanırlar. Bu sebeple yapılacak işler için takvim oluşturma, ufak hatırlatıcılar hazırlama yöntemleri kullanılabilir. O gün, o hafta yapılması gerekenler için minik kağıtlar, kartlar hazırlayarak görebileceği yakın bir yere konumlandırmak (okulda sırasının üzerine, evde odasına, çantasına olabilir) hatırlamayı kolaylaştıracaktır.
Belirli rutinler oluşturmak da bize fayda sağlayacak eylemlerden biridir. Bu rutinlere haftanın belli bir günü aynı aktiviteyi sürekli olarak gerçekleştirmek örnek verilebilir. Örneğin cumartesi günleri birlikte spora gitmek, akşamları masayı beraber toplamak, yemek yapmak, pazar sabahları çizim yapmak gibi. Böylece her gün için belirli görevlerle bir düzen oluşturmaya alışılacaktır.
Bunların yanı sıra, çocuğun gerçekleştirdiği her olumlu gelişmeyi pekiştirmek de ona motivasyon ve ilerlemesine katkı sağlayacaktır. Daha önceden yapamadığı, fakat sonradan yavaş yavaş yapmaya başladığı her adımı tebrik etmek, belki ödüllendirmek çocuğun kendi gelişiminin farkında olmasını sağlayacak ve sonrası için de motivasyon olacaktır.
Tüm bu bilgiler ışığında belirtmeliyiz ki çocuğunuzda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtilerinin olduğunu düşünüyorsanız bir uzmana başvurmanız ve uzman takibinde kalmanız en faydalı eylem olacaktır. Bilinmelidir ki her çocuk özeldir, her çocuğun bir durumu yaşama şekilleri farklılık gösterebilir.
PSİKOLOG HİLAL YILDIRIM
Ayrıca bakınız: “Asperger Sendromu ve Atipik Otizm Nedir?” sorusunun cevabı blog yazımızda.