Özel Eğitim Nedir?
Özel eğitim; fiziksel, zihinsel, iletişimsel, sosyal ve duygusal gelişimlerindeki özellikler nedeniyle normal gelişimden farklılık gösteren ve normal eğitim-öğretimden yararlanamayan, kısmen yararlanan veya yararlandığı hâlde destek programları ile eğitimlerini devam ettirebilen bireyler için; özel olarak yetiştirilmiş personel tarafından ekip anlayışıyla sunulan özel yöntem ve araçlarla gerekirse özel mekanlarda her özel gereksinimli grup için farklı olarak geliştirilmiş özel programlarla verilen eğitimdir. (Baykoç Dönmez, 2010)
Çağdaş uygarlık düzeyini hedefleyen her ülke, vatandaşlarına “ayrım göstermeksizin eğitim imkanı” sunmakla yükümlüdür. Türkiye Cumhuriyeti Anayasamızın 42. maddesine göre; “ Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz”. Her çocuk farklı yapı ve yetenekler ile dünyaya gelmektedir. Anne babalar, öğretmenler ve toplumsal çevre tarafından çocukların özelliklerinin erken ve doğru tanınması, gereksinimlerinin karşılanabilmesi bakımından çok önemlidir.
Özel eğitim ihtiyacı olan bireyler için zorunlu eğitim okul öncesi dönemden başlayarak ortaöğretimi de kapsayacak şekilde düzenlenmiş olup özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitim hakları başta Anayasamız olmak üzere çeşitli yasalar ve uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmıştır. Bu haklar arasında 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun, 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 652 sayılı Kanun Hükmünde Kararname, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği bulunmaktadır.
Eğitsel değerlendirme ve tanı kriterlerine baktığımızda tıbbi tanılama, performans belirleme, test sonucu, okulundan gelen eğitsel değerlendirme isteği formu, özel özel eğitim kurumları gelişim formu, veli bilgisi sonucunda kurul karar vermektedir.
En fazladan en kısıtlayıcı ortama baktığımızda sırası ile hastane, evde eğitim, yatılı özel eğitim okulları, gündüzlü özel eğitim okulları, özel eğitim sınıfı, yarı zamanlı kaynaştırma, tam zamanlı kaynaştırma ( Normal sınıf ) gelmektedir.
Özel Eğitimde Kaynaştırma Eğitimi Nedir?
Kaynaştırma eğitimi; özel eğitim gerektiren bireylerin, yetersizliği olmayan akranları ile birlikte eğitim ve öğretimlerini resmi ve özel; okul öncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında sürdürmeleri esasına dayanan, destek eğitim hizmetlerinin sağlandığı özel eğitim uygulamalarıdır.
Tanımdan da anlaşılacağı üzere kaynaştırma, engelli öğrencinin sadece genel eğitim ortamına yerleştirilmesini içeren bir süreç değil, beraberinde destek hizmetleri, uygun plânlamaları ve çeşitli düzenlemeleri gerektiren teknik bir uygulamadır.
Özel gereksinimli bireylerin aileleri ve yaşıtları ile bilgi de olabilir diye eğitim gereksinimlerini en iyi şekilde karşı edildiği ortamlarda eğitim görmeleri amacıyla Türkiye’de kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları başlatıldı.
1983 yılında yürürlüğe giren özel eğitime muhtaç çocuklar kanunu ile başlayan uygulama özel gereksinimli bireylerin topluma etkin katılım ve yaşam kalitelerini artırmalarını sağlamaktadır.
Özetle, kaynaştırma eğitimi özel eğitim gerektiren bireylerin akranları ile birlikte eğitim ve öğretimlerine özel bir resmi okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve yaygın eğitim kurumları da sürdürmelerini imkan sağlayan destek eğitim hizmetlerinin verildiği özel eğitim uygulamasıdır diyebiliriz.
Kaynaştırma ve Bütünleştirme Eğitimleri Arasındaki Farklar Nelerdir?
Kaynaştırma ile bütünleştirme eğtimleri arasında farklar bulunmaktadır. Kaynaştırmada özel gereksinimli birey konuk öğrenci olarak görülürken, bütünleştirmede sınıf öğrencisi olarak kabul edilmektedir. Okullarda kaynaştırma sınıfları olarak nitelendirilirken, bütünleştirmede her okul kaynaştırmadır. Kaynaştırmada öğrencinin okula uyması istenirken, bütünleştirmede okulun öğrenciye uyması ilkeleri bulunmaktadır. Bütünleştirme daha geniş ve kapsayıcı ilkelerle öğrencinin toplumla entegrasyonunu sağlamaktadır. Bütünleştirme terimi yeni olduğundan ağırlıklı olarak kaynaştırma terimi üzerinde durulacaktır.
Kaynaştırma eğitiminin amacı engelli çocuklarla normal yaşıtlarını eğitsel ve sosyal yönden bütünleştirebilmek, birbirinden etkileşim yoluyla edinebilecekleri olumlu davranış geliştirmelerine yardımcı olmaktır.
Kaynaştırma uygulamalarının amacı; özel gereksinimi olan bir öğrencinin, en az kısıtlayıcı ortamda eğitim hizmetlerinden yararlanabilmesi, diğer bir deyişle, eğitim gereksinimlerinin en iyi şekilde karşılanacağı ve normal yaşıtlarıyla olabildiğince fazla bir arada bulunacağı eğitim ortamına yerleştirilmesi esasına dayanmaktadır.
Öğrenciyi, yetersizliği olmayan akranlarını, yetersizliği olan ve olmayan öğrencilerin ailelerini kaynaştırmaya hazırlama, öğrenci için en uygun eğitimi, en az kısıtlayıcı ortamda sağlama, öğrencileri bireysel gereksinimlerine göre değerlendirme, öğrencinin normal sınıftaki eğitiminde karşılaşabileceği problemlere ilişkin olarak sınıf öğretmenine ve okul personeline yardımcı olmak kaynaştırmada önemli noktalar arasındadır.
Kaynaştırma Eğitiminin Amaçları ve Yararları Nelerdir?
Kaynaştırma uygulamaları sayesinde özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar;
- Kendine güvenir,
- Cesareti artar,
- Sorumluluk alma bilinci değişir,
- Sosyal uyum ve akademik başarısı artar,
- Topluma kabulü artar,
- Etkin sosyal iletişim,
- Etkin katılım,
- İşbirliği ve toplumsal yaşam ve uyum becerileri kazanırlar, ortak yaşam alanlarında birlikte yaşamayı öğrenirler.
Kaynaştırma eğitiminin ilkeleri;
- Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin yaşıtları ile aynı kurumda eğitim görme hakkı vardır.
- Özel ve genel eğitimin ayrılmaz parçasıdır.
- Eğitim bireylerin ihtiyaçlarına göre planlanır
- Aile- Okul- eğitsel tanılama sürecine göre karar verme süreci gerçekleşir.
- Eğitim normal insanlar ve doğal ortamlarda verilmelidir.
- Amaç bireyi toplumun parçası haline getirmektir.
Kaynaştırma uygulamaları sayesinde normal gelişim gösteren akranlar, özel eğitim ihtiyacı olan akranlarına karşı, önyargıları azalır, hoşgörü gösterirler, ortak yaşam alanlarında birlikte yaşamayı öğrenirler, farklı özellikleri olan bireyleri tanıma olanakları artar, koşulsuz kabule uygun davranış gösterirler.
Kaynaştırma ve Bütünleştirme uygulamalarını etkileyen faktörler arasında öğretmen tutumları, yaklaşımları, uygun personel ve destek servislerin olmayışı, genel ve özel eğitimin farklı algılanışı, fiziksel çevrenin yetersizliği yer almaktadır.
Başarılı kaynaştırmanın en önemli unsurlarından biri uzmanlar arası işbirliğidir. Ekip üyelerinin ortak bir amaç için çalışması, iletişim becerilerini etkili kullanması, ortak kararlar alıyor olması çok önemlidir.
Kaynaştırmadan faydalanan bireylerin öğretmenlerine öneriler şunlardır. Öğrencinin seviyesine uygun Bep hazırlanmalıdır. Olumlu ve motivetici olunmalıdır. Yapamadıklarına değil, yapabildiklerine bakılmalıdır. Başarılarını anında ödüllendirmesi gerekmektedir. Sınavını gerekirse bireysel olarak yapılmalıdır. Ses kayıt cihazı, hesap makinesi, bilgisayar kullanmasına izin verilmelidir. Aileyle birlikte, planlı çalışma , ödev yapma alışkanlığı kazandırılmalı, aile ve uzmanlarla işbirliği yapmalıdır. Yazısını geliştirici çalışmalar yapılmalıdır. Öğrencinin tutuğu ders notlarını kendi notlarınızdan ya da arkadaşının defterinden kontrol etmesine imkân tanınmalıdır. Sınıf ortamında yeterli olduğu alanlarda kendini ifade etmesine fırsat tanıyıp, yetersiz olduğu alanlarda çalışmaya katılımını teşvik edilmelidir. Bağımsız çalışma süresini arttırmaya yönelik hedefler belirlenmeli, zaman ve yön kavramı sorunu yaşayan öğrenciler için sınıfta hatırlatıcı küçük ip uçları kullanılmalı, öğrencinin başarabileceği görev ve sorumluluklar verilmelidir.
Bütünleştirme Eğitimi Nedir?
Bütünleştirme eğitimi özel gereksinimi ya da engelli olup olmamasına bakmadan eğitim, sosyal ve kültürel yaşam, aktivite ve fırsatları toplum üyeleri ile eşit seviyede erişimde güçlük yaşayan tüm çocukları kapsar.
Bütünleştirme nedir dendiğinde çocuğun kendine güveniyor artar, sorumluluk bir gelişir, olumsuz tutum ve davranışları az olur, topluma kabulü artar, ortak yaşam alanlarında birlikte yaşamayı öğrenir şeklinde tanımlanır.
Özel Eğitimde Bütünleştirme Ve Kaynaştırma Eğitimleri-Uygulamaları
Özel eğitimde bütünleştirme nedir bakıldığında eğitim uygulamaları kapsamında okul ve kurumlarda yetersizliği olmayan yaşıtları ile birlikte aynı sınıfta eğitimlerine devam eden özel eğitime ihtiyacı olan çocuklara özel eğitim materyalleri ile eğitim ortamları oluşturulur.
Bütünleştirme eğitimi nedir? sorusunun en basit tanımlaması özel eğitime ihtiyacı olan bireyler için zorunlu eğitim okul öncesi dönemden başlayarak ortaöğretime de kapsayacak bir şekilde düzenlenmektedir.
Bireylerin eğitim hakkı anayasada çeşitli yasalar ve uluslararası sözleşmeler ile güvence altına alınmıştır. Özel eğitimde bütünleştirme ile eğitsel değerlendirme ve tanıt kriterlerine bakıldığında kararı kurul vermektedir.
Kaynaştırma Öğrencisi Ne Demektir?
Özel eğitime ihtiyaç duyan bazı çocuklar yeteneklerini doğru kullanması ve hayatı karışması amacıyla kaynaştırma eğitim programına dahil edilir.
Kaynaştırma öğrencisi özel eğitim alacağı çocukların özelliklerine göre belirlenir. Buna göre;
- Görme engelliler
- İşitme engelliler
- Ortopedik Engelliler
- Dil ve konuşma engelliler
- Disleksi gibi öğrenme güçlüğü olan çocuklar
- Uyum güçlüğü olanlar
- Otistik çocuklar
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar kaynaştırma öğrencisi olarak kaynaştırma eğitimi alır.
Öğrencinizin geleceğini yetersizlikleri değil,
Ona vereceğiniz eğitim belirler.
Tarık AKAY
Özel Eğitim Öğretmeni
tarikakay@tarikakay.com